Uluslararası Tüketiciyi Koruma ve Uygulama Ağı (ICPEN) tarafından Ticaret Bakanlığının da aralarında bulunduğu dünya çapında 27 tüketiciyi koruyucu otoritenin katılımıyla abonelik hizmetlerine yönelik bir tarama gerçekleştirildi. ICPEN raporu pahalı ürüne yönlendiren uygulamalara dikkat çekti. ‘İndirim için son 1 saat’ diyerek geri sayım yaptıran sitelerde tüketici, fiyatı kontrol etmeden ürün tükeneceği ya da indirimden faydalanamayacağı kaygısıyla pahalı ürün satın alabiliyor.
ICPEN tarafından uluslararası düzeyde farklı konularda her yıl gerçekleştirilen tarama çalışması ilk defa Küresel Gizlilik Uygulama Ağı (GPEN) ile birlikte koordine edildi. 642 sağlayıcının internet sitelerinin ve mobil uygulamalarının incelendiği küresel internet taramasında, sağlayıcıların yüzde 75,7’sinin en az bir, yüzde 66,8’inin ise iki veya daha fazla karanlık ticari tasarım kullandığı tespit edildi. Türkiye özelinde yapılan taramada ise 124 sağlayıcıya ait internet sitesi ve mobil uygulama incelendi. Bu incelemelerin yüzde 30,6’sında en az bir, yüzde 20,2’sinde ise iki veya daha fazla karanlık ticari tasarım kullanıldığı belirlendi.
GERİ SAYIM SAYACI İŞLETİLEN ÜRÜNLERE DİKKAT
Karanlık tasarımlar, çoğunlukla çevrimiçi kullanıcı arayüzlerinde bulunan ve tüketicileri genellikle çıkarlarına en uygun olmayan seçimleri yapmaya yönlendiren, aldatan, zorlayan veya manipüle eden uygulamalar olarak tanımlanıyor. ICPEN raporu, potansiyel olarak tüketicinin abonelik hizmetinin otomatik olarak yenilenmesini kapatamaması gibi sinsi uygulamalar (sneaking) ve sağlayıcı açısından avantajlı bir aboneliğin daha ön plana çıkarılması gibi arayüz müdahaleleriyle özellikle tarama sırasında sıklıkla karşılaşıldığını ortaya çıkardı. Raporda vatandaşı pahalı ürüne yönlendiren uygulamalara örnekler de verildi. Buna göre, ürün stok adedi veren veya indirimli sattıklarını iddia ettikleri ürünler için geri sayım sayacı işleten yani ‘indirim için son 1 saat’ diyerek geri sayım yaptıran siteler, vatandaşın fiyat inceleme muhakemesini ortadan kaldırmayı hedefliyor. Böylece tüketici, fiyatı kontrol etmeden ürün tükeneceği ya da indirimden faydalanamayacağı kaygısıyla pahalı ürün satın alabiliyor.
RESEN İNCELEME BAŞLATILDI
Ticaret Bakanlığı konu hakkında resen inceleme başlatırken, dünyada “dark (commercial) patterns” adıyla bilinen ve Türkiye’de “karanlık ticari tasarımlar” olarak anılan ticari uygulamalar hakkında Reklam Kurulu da çalışmalarını artırdı. Bu tarz uygulamalar daha önce de Kurul’un radarına takılırken, internet başta olmak üzere dijital ortamlarda tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkileyen manipülatif arayüz tasarımları, seçenekler ya da ifadeler gibi araçlarla yöntemler kullanmanın dürüstlük kurallarına aykırılık teşkil ettiği ve “haksız ticari uygulama” olarak benimsendiği belirtilmişti.